UHAKIKI WA TAMTHILIYA YA MORANI YA EMMANUEL MBOGO (Hassan Lemunje)

TAMTHILIYA: MORANI

MWANDISHI : E. MBOGO

WACHAPISHAJI : DUP

MWAKA : 1993

 

UTANGULIZI

Morani ni tamthiliya inayoelezea  juu ya matatizo yaliyoikumba nchi yetu mwaka 1980 na kusababisha hali ngumu ya uchumi kwa tabaka la chini.Matatizo haya ni kama uhujumu uchumi, wizi wa mali ya umma, ulanguzi, rushwa na kukosekana kwa haki, unafiki wa viongozi wetu, matabaka,n.k.Mwandishi wa tamthiliya hii, E.Mbogo anaonesha kuwa, kukithiri huko kunakwamisha maendeleo hapa nchini.

 

FANI

MUUNDO

Mwandishi ametumia muundo wa moja kwa moja.Mchezo unaanza kuonesha kifo cha Dongo na utata uliojitokeza kwa wananchi juu ya kifo chake,Mchezo unaendelea kwa kueleza vita dhidi ya wahujumu uchumi na matokeo yake.Mchezo umegawanyika katika sehemu nne.

MTINDO

Msanii ametumia dayolojia ilivyo kawaida kwa tamthiliya – maelezo ya majibizano baina ya wahusika. Pia msanii ametumia nafsi zote tatu (yaani I, II, III)

Pia msanii ametumia nyimbo katika mchezo huu (uk 42).

MATUMIZI YA LUGHA

Lugha aliyotumia msanii ni ya kawaida inaeleweka na imejaa misemo,methali, tamathali za semi na mbinu nyingine za kisanaa.

MISEMO / NAHAU

v Ndumi la kuwili (uk 13)

v Anatuchomea utambi ( uk 15).

v Paka shume (uk 17).

v Kuwapaka watu matope (uk 29).

v Umeota meno jana (uk 8).

METHALI

v Penye nia pana njia na subira yavuta heri (uk 4)

v Siri ya kaburi aijua maiti na siri ya maiti aijua kaburi

v Fimbo ya mbali haiuwi nyoka (uk  23)

v Mfuga punda fadhila hukujambia  mashuzi (uk 23)

v Mwosha huoshwa (uk 24)

v Bandu bandu unataka kumaliza gogo? (uk 31)

v Usimsifu sana lasivyo tembo atalitia maji (uk 23)

v Mwenzako akinyolewa wewe tia maji (uk 23)

TAMATHALI ZA SEMI

TASHIBIHA

v Kesho tutawasambaza kama punje za mtama.

v Nungunungu na Mlemeta ni kama kupe na mkia wa ng’ombe.

v Watu wengi kama sisimizi (uk 39).

v Hii kampeni mmevaa tu kama koti la kutungua (uk 29).

TASHIHISI

v Jicho kali la hakimu lilimtambaa Kabwela Yule toka vidoleni hadi utosini.

v Jua lilipo tabasamu na kutandaza mbawa zake.

TAFSIDA

v Nikakumbatie blanketi mwenyewe? (uk 27)

v Tutaenda umana au wasiwasi? (uk 27).

MBINU NYINGINE ZA KISANAA

TANAKALI SAUTI

v Uuuuu!Uuuuuu!Dongo! Dongo jamaa.............(uk 1)

v  

TAKRIRI

v Mpumbavu mimi? Mimi  mpumbavu? (UK 26).

v Nimekosa nimekosa niseme hivi niseme (uk 22).

v Mnachuja, mnachuja mnachuja hadi lini? Mlemeta.

MDOKEZO

v Hallo bado tunaendelea na kazi .......mambo magumu mzee.....lakini nadhani tutayamudu......yaa saa ngapi.....sawa (uk 15)

v Lakini mzee.........(uk 18).

PICHA /TASWIRA

Msanii pia katumia lugha ya picha (uk 2), kuna picha ya mizuka inayolima shamba la tajiri – hiyo huwakilisha tabaka la wanyonge,watu wanaofanya kazi kubwa kwa kuwatajirisha matajiri wakati wao wenyewe wananyonywa.

Pili,kuna nguzo ya uswezi hii inaashiria mali za azimio la Arusha.Dongo anaashiria wanamapinduzi wanaotaka kuleta mabadiliko ya kisiasa, kiuchumi na utamaduni.Mti uliokuwa karibu na ofisi pamoja na wachawi hizi zote mbili huashiria wahujumu uchumi wetu.

Morani inaashiria vijana wanaotakiwa kuungana ili kuleta mabadiliko katika jamii.

WAHUSIKA

1.   DONGO

v Huyu ni mhusika mkuu wa tamthiliya hii anayepambana na hujuma ili kuwaendeleza na kuwasaidia wanyonge.

v Dongo alikuwa mstari wa mbele katika kupiga vita hujuma akisaidiwa na  Mapoto, Jalia, Malongo, Hadikwa. Dongo ni mfano wa viongozi wanamapinduzi anayefaa kuigwa na jamii.

2.   JALIA

v Ni mhusika mwanamke aliyejitoa mhanga kuongoza kampeni ya kutokomeza hujuma.

v Jalia aliongoza askari kumkamata Nungunungu bila woga.

v Pia katika maandalizi ya maandamano  Jalia alishirikiana na Mapoto, Malongo na Hadikwa katika kufanikisha maandamano hayo.

v Vilevile  alimpiga Yusufu na Nungunungu bila woga wala wasiwasi. Hivyo Jalia ni mwanamke anayefaa kuigwa na jamii kutokana na matendo yake.

3.   MAPOTO NA MALONGO

Hawa ni wahusika wadogo wa tamthiliya hii.

v Hawa wako pia mstari wa mbele kupiga vita rushwa, ukoloni, ubepari na hujuma

v Walishitikiana bega kwa bega na Jalia katika vita hiyo.

v  Ni mfano mzuri wa kuigwa na watu katika jamii yetu.

4.   NUNGUNUNGU

v Huyu anawakilisha wahujumu uchumi.

v Alikuwa anavusha kahawa na karafuu nchi za nje kwa magendo.

v  Ana hoteli Marekani na akaunti Uswisi.

v Ni mfano wa watu wanaolikosesha taifa letu fedha za kigeni kwa kufanya magendo yao, na ni mfano wa mtu mbaya asiyehitajika kuigwa na yeyote.

5.   YUSUFU NA MLEMETA

v Hawa ni viongozi wanafiki walioko mstari wa mbele katika kukwamisha shughuli zote za maendeleo.

v  Wanashirikiana na Nungunungu kuihujumu nchi yetu.

v Wakati wa kampeni za kutokomeza hujuma, walileta wahujumu mfano Nungunungu,hivyo hawafai kuigwa na jamii.

Ø Wahusika wengine ni Mzee, Aisha, Dala Bongi, Okashi n.k.

MANDHARI

Mandhari yake ni ya Kitanzania kutokana na matukio yanayoelezwa katika tamthiliya hii, yalijitokeza wazi katika jamii yetu ya Kitanzania.Matukio haya ni kama vile hali ngumu ya maisha,hujuma na vita dhidi yake.Matukio haya  ndiyo yaliyotawala  Tanzania kuanzia miaka ya 1980 na kuendelea.Vile vile  kuna mandhari ya nyumbani, ofisini, porini, baa, kumbi za tarehe, mitaani, hospitalini, n.k.

JINA LA KITABU

Kwa ujumla  jina la kitabulinasadifu yale yaliyomo ndani ya kitabu,msanii anatoa wito kwa vijana – Morani ili waweze kuungana na umma katika kupiga vita hujuma nchini.

KUFAULU KWA MWANDISHI

Mwandishi amefaulu kwa  kiasi kikubwa kwa kuionesha jamiiyetu matatizo yanayoikabili kama vile umaskini, hujuma, hali ngumu ya maisha,matabaka, na unafiki wa viongozi wetu na ametoa wito kwa vijana kushirikiana katika kupiga vita matatizo hayo.

Pia msanii amefaulu katika kuwachora wahusika wake wanamapinduzi. Kwa upande mwingine msanii amefanikiwa katika kuoanisha jina la kitabu na yaliyomo. Morani ni vijana wa Kimasai wenye jukumu la kulinda jamii yao. Katika kitabu hiki msanii anatoa wito kwa morani(vijana) wote kupiga vita hujuma hapa nchini.

KUTOFAULU

Msanii ametumia taswira nyingi mno si rahisi kwa mtu wa elimu ya chini kupata maana zake na hivyo hushindwa kupata ujumbe uliokusudiwa na mwandishi.

BOFYA HAPA KUENDELEA